Çelik Gülersoy
Çelik Gülersoy
Kurucu Başkanımız Çelik Gülersoy
Ordu’nun köklü ailelerinden Müftizadelere mensup jandarma subayı Akif Bey (ölümü 1935) ile Münevver Hanım’ın oğludur. Babasının görevi nedeniyle bulunduğu Hakkari’de doğdu. İlköğrenimine ailesiyle birlikte geldiği İstanbul’da Şemsü’l-Mekatib’de başladı. Ortaokulu Beşiktaş Ortaokulu’nda okudu. 1949’da Beyoğlu Erkek Lisesi’ni bitirdi. 1958’de mezun oldu. Kısa bir süre avukatlık yaptıktan sonra 1947’de çalışmaya başladığı Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun (TTOK) çeşitli kademelerinde görev aldı. 1966’da TTOK Genel Müdürlüğü’ne getirilen Gülersoy, Halen bu görevi sürdürmektedir.
Çelik Gülersoy, 1950’lerden sonra hızlı yok olan İstanbul kimliğini yaptığı restorasyon ve tarihsel araştırmalarla şehre yeniden kazandırmaya çalışan kültür adamlarının başında gelir. Aralarında Şehremini Cemil Paşa, Said M. Duhani, Ali Fuad Cebesoy, Abdülhak Şinasi Hisar, Raşid Savfet Atabinen ve Henri Prost gibi tanınmış diplomat, edebiyatçı ve şehircilerin bulunduğu TTOK bünyesindeki zengin kültür ortamında yetişmiş, İstanbul üzerine yaptığı monografik çalışmalarındaki kişisel üslubunu bu aydın çevrenin oluşturduğu ortamda şekillendirmiştir. Eserlerine hâkim olan bu sanatsal üslup, şehir estetiğini korumaya yönelik tarih ve kültür bilinci ile değişim sürecindeki İstanbul hayatına sosyolojik açıdan bakabilen keskin bir gözlem gücünün derin izlerini taşır. Gülersoy’un İstanbul üzerinde odaklanan çalışmalarını turizm, tarihi eserlerin restorasyonu, şehir tarihçiliği olmak üzere birbirini bütünleyen üç ana gruba ayırmak mümkündür.
Sosyal turizm anlayışının öncülerinden olan Çelik Güleysoy, farklı statü gruplarına mensup şehir halkının ihtiyaçlarına ticari açıdan fonksiyonel kılınmasını temel alan çağdaş turizm politikasını TTOK’un hedefleri arasına sokmuştur. 1961-1970 arasını kapsayan dönemde Avrupa’nın bellibaşlı şehirlerine yaptığı gezilerde sosyal turizm anlayışının bu merkezlerdeki uygulanış şeklini yakından incelemiş ve izlenimlerini Batıya Doğru (1981) adlı eserinde yansıtmıştır. Ayrıca turizm konusuna mesleki açıdan eğilen Sosyal Turizm (1961), Seyahat Acentalığı (1963), Türkiye’nin Turizm Propagandası (1964) ile Türk Toplumu ve Turizm (1970) adlı çalışmaları, kendi alanında ilk örnekler olma özelliğini taşır.
İstanbul’un turizm potansiyeli açısından tarihi eserlerin restorasyonu sorunu, Çelik Gülersoy’un başlıca faaliyet alanlarından biridir. 1971’de gerçekleştirilen bir düzenlemeyle triptik gelirlini TTOK’na kazandıran Gülersoy, sağladığı bu maddi birikimle şehrin tarihsel eserlerini restore ederek İstanbul kimliğini oluşturan mekanları yeniden gündelik hayata kazandırma çabasına girmiştir. Gülersoy’un öncülüğünde İstanbul’un doğal ve tarihi kültür varlıklarının yeniden ele alınıp turizm amaçlı işletmeler aracılığıyla halkın yararına sunulduğu bu yeniden düzenleme projeleri, suriçinde Sultanahmet ve Edirnekapı ile Boğaziçi’nde Yıldız, Emirgan, Çamlıca ve Çubuklu’da sürdürülmüş ve daha sonra bunlara Fenerbahçe’deki çalışmalar eklenmiştir.
Gülersoy’un sur içinde gerçekleştirdiği ilk tarihsel doku düzenlemesi, 1977-1984 arasını kapsayan Edirnekapı’daki Kariye Camii ve çevresidir. Bunu 1984’te gerçekleştirdiği Sultanahmet düzenlemesi izler. İstanbul’un turizm potansiyeli açısından en yoğun bölgesini oluşturan Sultanahmet projesinde Cedid Mehmet Efendi Medresesi’ni restore ettirerek Geleneksel Türk Sanatları Çarşısı olarak işletmeye açmış, ayrıca aralarında Yeşil Ev’in de bulunduğu ahşap yapıları onartarak hizmete sokmuştur. Sultanahmet projesinin ikinci aşaması, Sur-ı Sultani boyunca uzanan Soğukçeşme Sokağı’nın 19.yüzyıl İstanbul sokak dokusuna bir örnek oluşturacak şekilde yeniden düzenlenmesidir.
Boğaziçi’nde yürüttüğü çalışmalar ise daha çok koru niteliği taşıyan alanlarda, 19.yy’ın doğal ve tarihsel kültür dokusu içinde şekillenmiş saray ve haneden yapılarının restorasyonu üzerinde yoğunlaşmıştır. 1979-1983 döneminde Yıldız Korusu’nu düzenlemiş ve Malta ile Çadır köşklerini restore etmiştir.
Boğaziçi’nde yürüttüğü çalışmalar ise daha çok koru niteliği taşıyan alanlarda, 19.yy’ın doğal ve tarihsel kültür dokusu içinde şekillenmiş saray ve haneden yapılarının restorasyonu üzerinde yoğunlaşmıştır. 1979-1983 döneminde Yıldız Korusu’nu düzenlemiş ve Malta ile Çadır köşklerini restore etmiştir.
Gene aynı yıllarda Emirgan Korusu’nda da bu projeyi geliştirerek uygulamış Sarı Köşk (1979), Pembe Köşk (1982), ve Beyaz Köşk’ün (1983) restorasyonunu tamamlamıştır. Bu çalışmalarını 1980’de Çamlıca Tepesi’nin düzenlenmesi, 1985’te Çubuklu Tepesi’ndeki Hıdiv Kasrı’nın restorasyonu izlemiş, daha sonra Fenerbahçe’deki park alanının hizmete açılmasını gerçekleştirmiştir. Yaptığı restorasyon ve çevre düzenlemelerini ayrıca monografik eserlerine konu eden Çelik Gülersoy, İstanbul’un şehir tarihçiliğine de değişik düzlemlerde katkıda bulunmuştur. 1966’da hazırladığı İstanbul Rehberi’nin yanı sıra, şehrin tarihsel yerleşim bölgeleri ile yapıları üzerine eserler veren Gülersoy’un bu çalışmaların da insan, mekân ve kültür ilişkisini temel alan bütünsel bir yaklaşım dikkati çeker. Tarih, folklor, şehircilik ve edebiyat gibi değişik alanlarının birbirini bütünlediği geniş bir kültür yelpazesi içinde incelediği tarihsel yerleşim bölgeleri için hem belgesel hem de analitik eserler yayımlamıştır.
Belgesel nitelikli çalışmaları, İstanbul Görünümleri I. Köprü ve Galata (1971), İstanbul Görünümleri II. Tophane-Kabataş (1973), Çamlıca’dan Bakışlar (1982) ve Göksu’ya Ağıt’tır (1987). Analitik çalışmaları arasında yer alan, Boğaziçi, Sorunlar-Çözümler (1982), Ihlamur Mesiresi (1983), Küçüksu (1985), Taksim, Bir Meydanın Hikayesi (1986), ve Tepebaşı, Bir Meydan Savaşı (1993) adlı eserler kendi içlerinde bir bütün oluşturur. İstanbul’un tarihsel yapılarından özellikle şehrin ticari, dini ve idari hayatına damgasını vurmuş geniş ölçekli mimari eserleri üzerinde duran Gülersoy, Ka’riye (1974), Kapalı Çarşı’nın Romanı (1979), Yıldız Parkı ve Malta Köşkü (1979), Dolmabahçe (1984), Hıdivler ve Çubuklu Kasrı (1985), Mavi Cami (1992) ve Çerağan Sarayları (1992) adlı çalışmalarında ele aldığı tarihsel yapıların değişim sürecini, şehrin doğal yapısıyla olan bağlantılarını dikkate alarak ve insan-mekan ilişkisinin üzerinde durarak incelemiştir.
(Kaynak: Çelik Gülersoy, “İstanbul Kitaplığı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, Cilt 3, sayfa 438 – 439)
Yorumlar
Yorum Gönder