Çelik Uygur https://www.olumhaberi.com/Anma/celik-uygur/

 

Bu her yıl hatırlatılan bir anmadır6 Temmuz 2025

Çelik Uygur

https://www.olumhaberi.com/Anma/celik-uygur/ 

2024Cmt06TemÇelik UygurAvukat, turizmci, yazar.

Anma detayları

Çelik Uygur (Uğur) Gülersoy (d. 23 Eylül 1930, Hakkari – ö. 6 Temmuz 2003, İstanbul)

İstanbul’un tarihi yapıların onarılıp halka açılmasına öncülük eden, turizme kazandırdığı kültür varlıklarının hikâyelerini tarihi, estetiği, anıları ve fotoğraflarıyla kitaplaştırıp yayımlayan bir kültür insanıdır. Soğukçeşme Sokağı’nda oluşturduğu İstanbul Kitaplığı’nda İstanbul ile ilgili on binin üzerinde eseri bir araya getirmiştir.

Türkiye’de henüz turizmin henüz tanınmadığı bir dönemde turizmi geliştirmeye çalışan Gülersoy’un adı, 55 yıl çeşitli kademelerde görev yaptığı, 1965-2002 arasında genel müdürlüğünü üstlendiği Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’yla özdeşleşmiştir.

1930 yılında Hakkâri’de doğdu. Babası o sırada Hakkari’de şark hizmeti yapan jandarma subayı Akif Gülersoy, annesi Münevver Gülersoy’dur. Babası Ünyeli Müftizadeler ailesindendir, annesi ise Erzurumludur. Dört çocuklu ailenin en küçük çocuğu idi.

Onun doğumundan sonra iki buçuk yıl Elazığ ve Malatya’da yaşayan ailesi, 1933 yılında İstanbul’a taşınıp Kariye Camii yakınına yerleşti. Bir yıl sonra, 1934 yılında, Yıldız’a taşındılar. 1935 yılında babasını kaybeden Gülersoy, ilk ve orta eğitimini İstanbul’da tamamladı.

Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun (TTOK) kurucusu Reşit Safvet Atabinen’in daveti ile 1947’de henüz lise öğrencisi iken bu kurumda çalışmaya başladı. TTOK bünyesinde Abdülhak Şinasi Hisar, Şehremini Cemil Paşa, Said Naum Duhani, Ali Fuad Cebesoy, Henri Prost gibi tanınmış edebiyatçı, diplomat ve şehircilerin bulunduğu kültür ortamından yararlandı.

Beyoğlu Erkek Lisesi’nden birincilikle mezun olmasının ardından İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi. 1959-1960 yıllarında askerlik görevini ve ardından avukatlık stajını yaptı. Çalışma hayatına 1961’de TTOK’ta hukuk müşaviri olarak devam etti.

1961-1970 yıllarında belli başlı Avrupa şehirlerine yaptığı gezilerde, turizmi toplumun dar gelirli kesimleri de dahil olmak üzere herkesin hakkı olarak gören sosyal turizm anlayışının inceledi ve Türkiye’de bu anlayışın öncülerinden oldu.

1965’te Reşit Saffet Atabinen’in ölümü üzerine genel müdür oldu, 2002’ye kadar bu görevi sürdürdü. Genel müdür olduktan sonra TTOK’u yeniden düzenleyen Gülersoy, kültür ve turizm alanında çalışmalara odaklandı. Ayrıca Kurumun en büyük projelerinden birisi olan Kapıkule Sınır Kapısı’nın yeniden düzenlenmesi projesi, 1977’de onun başkanlığında başladı. Gülersoy’un tasarladığı, Akan Şeritler Sistemi Projesini içeren sınır kapısı, 1982’de tamamlandı. Gülersoy, 2002 yılında kurumun yönetim kurulu üyesi oldu, 2003’te vefatına kadar görev yaptı.

Çelik Gülersoy’un yayımlanan ilk yazısı, 1951 yılında Belleten’de yayımlanmış “Bir İstanbul Kitabı” başlıklı kitap tanıtım yazısı le başladı. 1955 yılında yazdığı ve Türkçesi “Türkiye’de Trafik Düzeninin Hukuki Temelleri” olan Almanca eser, yayımlanan ilk kitabıdır. Ardından bir inceleme çalışması olan “Tabiatı Koruma” başlıklı bir broşür yayımladı. Askerlik hizmeti sırasında da yayımcılıkla ilgilendi. 27 Mayıs hakkında resmî bir kitabın yayımı için kurulan üç kişilik heyette yer aldı.

1961’de Sosyal Turizm adlı bir kitap yayımladı. Bu kitabı Seyahat Acentalığı (1963), Türkiye’nin Turizm Propagandası (1964), Türk Toplumu ve Turizm (1970) adlı mesleki kitaplar takip etti. Ayrıca 1961’de “Beşiktaş’da Ihlamur Mesiresi ve Tarihi Kitabeler” adlı kitabı, 1964’te “Yıllık Ücretli İzin” ve “Trafik Polisinin İşaretleri” adlı iki araştırma kitabı yayımladı.

TTOK’da genel müdür olduktan sonra müzelerin ve ören yerlerinin 4 dilde -İngilizce, Almanca, Fransızca, İtalyanca- tanıtıldığı İstanbul rehberleri yayımladı. Bu eser, bir Türk tarafından hazırlanmış ilk İstanbul rehberi oldu.Gülersoy, bu çalışması sırasında İstanbul kitapları ve arşivi oluşturmaya başladı.

1966’da “Trafik’te Kılavuz İşaretler” ve “Turizm Gerçeğimizin En Önemli İncelemesi Üzerine Düşünceler” kitaplarını da yayımlayan Gülersoy, 1967 yılında, İstanbul yollarına, Hollanda levhaları örnek alınarak, Türkiye’nin ilk trafik ve yön levhaları konulmasına ön ayak oldu.

Gülersoy, 1971’de gerçekleştirilen bir düzenlemeyle triptik (otomobiller için verilen geçici gümrük belgesi) gelirlini TTOK’na kazandırdı ve sağladığı bu maddi birikimle İstanbul’un tarihsel eserlerini restore etme, şehrin doğal ve tarihi kültür varlıklarının turistik işletmeler aracılığıyla halkın yararına sunmak üzere çalışmalar yaptı.

1970’lerde Kariye Müzesi’ne yardımlar ve çevre düzenlemesi; Ayrılık Çeşmesi’ndeki tarihi mezarlığın onarımı, çevredeki tarihi taşların toplanması, dikilip onarılması; Kandilli tarihi mezarlığının onarılması ve ağaçlandırılması  için yaptığı çalışmalarla İstanbul’a hizmet verdi. Aynı dönemde Bolu’da, Koru Oteli satın alınarak Necdet Kalay’ın resimleri, kuş ve kelebek koleksiyonlarıyla süslenmiş; Safranbolu’nun en büyük konağı satın alınıp otele dönüştürülmüştür.

Gülersoy, 1979-1989 arasında gerçekleştirdiği büyük projelerle yurtiçinde ve yurtdışında tanındı. Turing’in olanaklarıyla Çamlıca Tepesi, Kariye Camisi, Sultanahmet’teki Soğukçeşme Sokağı gibi kentsel mekanları yeniden düzenledi; Yıldız Parkı’ndaki Malta Köşkü, Çubuklu’daki Hıdiv Kasrı, Sultanahmet’teki Yeşil Konak, Emirgan Korusu’ndaki Sarı ve Beyaz köşkler gibi tarihsel yapıları onartarak bunlara yeni işlevler kazandırılmasını sağladı.

Malta Köşkü’nün korunması ve çağdaş kullanım amacıyla değerlendirilmesi amacıyla Gülersoy öncülüğünde gerçekleştirilen uygulama, 1979 yılında Avrupa Birliği’nin “Europa Nostra” ödülüne layık görüldü ve Malta Köşkü onarım uygulaması Türkiye’nin aldığı ilk Europa Nostra Ödülü oldu.

Gülersoy’un kültür ve turizm alanındaki çalışmaları 1978 yılında İtalya Cumhurbaşkanı tarafından cavaliere, 1979 yılında Fransa Cumhurbaşkanı tarafından Ordre National du Merite nişanları, 1980’de Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca şeref plaketi ile ödüllendirildi.

Gülersoy, 1981 Atatürk Yılı’na anlam katmak üzere bir dizi çalışma gerçekleştirdi. Atatürk’ün Samsun’a gitmeden önce 1919 yılında bir süre kaldığı Şişli’deki tarihî evin onarılmasının yanısıra. metnini kendisinin yazdığı, Suha Arın’ın yönettiği “Dolmabahçe ve Atatürk” belgeseli bu çalışmalardan başlıcalarıdır.

Sultanahmet
Gülersoy’un Sultanahmet’te otel olarak düzenlediği eski konak, 1984 yılındaYeşil Ev adıyla hizmete girdi. Bu restorasyon Europa Nostra Ödülü’ne değer görülen Türkiye’deki ikinci çalışma oldu. 1986 yılında Ayasofya’nın yanındaki Soğukçeşme Sokağı’nda türünün öncü bir örneği olarak Ayasofya Pansiyonları’nı hizmete soktu. Soğukçeşme Sokağı’nın içinde tamirhane olarak kullanılan antik sarnıcın onarılıp lokanta olarak; Sultanhamet Konağı yanındaki Cedid Mehmed Efendi Medresesi’nin İstanbul El Sanatları Çarşısı haline gelmesini sağladı. Soğukçeşme Sokağı’nın 19.yüzyıl İstanbul sokak dokusuna örnek oluşturacak şekilde düzenledi.

Çelik Gülersoy, Soğukçeşme Sokağı’ndaki evlerden birini bir turistik işletem yerine bir kitaplık olarak tasarlamıştır. Ömrü boyunca topladığı İstanbul kitaplarını, Soğukçeşme Sokağı’nda onardığı bu yapıda topladı. 1985 yılında tüm mal varlığını, kendi adını taşıyan vakfa vasiyet etti. Vakıf, 1990 yılında İstanbul Kitaplığı’nı hizmete soktu.

İstanbul’un Anadolu yakasındaki Feneryolu semtinde, denize yarımada şeklinde uzanmış, üzerinde tarihî ağaçların bulunduğu Fenerbahçesi Parkı’nı, 1990’larda içinde bulunduğu kötü ve bakımsız durumdan kurtararak geniş kitlelerin kullanımına sundu.

1971-2003 dönemi yayınlar ve kültür filmleri
Çelik Gülersoy 1970’li yıllarda, İstanbul semtlerinin yüzyıllar boyunca değişikliklerini saptayan gravür ve resim materyalini, semtlerin tarihçeleriyle beraber bir seri olarak yayınlamaya başladı. İkinci bir dizi olarak, Türkiye’den bahseden bazı ünlü batı eserlerini ilk defa olmak Türkçe’ye kazandırdı ve bu eserlerin başlarına, yazarlarının kimliğine dair etütler yazdı. Bu diziler ile Lamartine, Gautier ve Nerval gibi yazarlar Türkiye’ye tanıtıldı. Üçüncü dizisinde Kapalı Çarşı Dolmabahçe ve Çırağan sarayları, Sultanahmet Camii, Göksu ve Hıdiv Kasrı’na dair incelemeler yayımladı. 1974 ve 1975 yıllarında üç dilde ve resimli ilk “Kariye” incelemesi yayınlandı.

1975’ten itibaren Türkiye’nin tanıtımında görsel ve işitsel medyayı da kullanmaya başladı. Böylece Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu’nun sponsorluğunda TV ve sinema için renkli dokümanter film dizileri yapıldı. Hazırlanan kültür filmleri dizisi Suha Arın yönetimindeki yapımlarla devam etti ve ödüller aldı.

Romanya ve Yugoslavya’daki başlıca kamp yerlerini içeren “Otomobil ile Avrupa Gezi Rehberi”; “Boğaziçi, Sorunlar ve Çözümler”, “Turizm Tarihimizden Bir Yaprak: Türkiye’nin İlk Oteli Hôtel d ‘Angleterre” adlı kitaplar 1970’lerin ikinci yarısında yayımlanan eserleridir.

Gülersoy, “Kapalıçarşı’nın Romanı” adlı incelemesi ile 1979’da Simavi Vakfı Sosyal Bilimler ödülünü aldı.

“İstanbul’daki kayık çeşitlerini, kayıkçıları, kayık sefaları ve şiirde kayığın anlatıldığı “Kayıklar” adlı incelemesi, Rumelikavağı ile Kâğıthane arasını anlatan “İstanbul’un Anıtsal Ağaçları” incelemesi, “Taksim : Bir Meydanın Hikâyesi” incelemesi ve restorasyonunu üstlenerek turizme kazandırdığı sokağı konu alan “Soğukçeşme Sokağı” adlı kitaplar, 1980’lerdeki yayınlardandır.

İstanbul’un tarihi değerlerinin onarılıp halka açılmasındaki katkıları nedeniyle 1986’da kendisine Karadeniz Teknik Üniversitesi ve Boğaziçi Üniversitesi tarafından onursal doktor unvanı verildi.

Yayın hayatına 1990’larda “Göksu’ya Ağıt”, “Tepebaşı, Bir Meydan Savaşı”, “Kız Kulesinin Kitabı”, “Beşiktaş: Daha Dün”, “Esentepe’ye Veda” gibi kitaplarla İstanbul’u anlatmaya devam etti. Annesinin 1996’da ölümü üzerine “Ayrılış” ve “Hüzün Yağmuru” adlı şiir kitaplarını yayımladı.

1998’de üçüncü fahri doktora ünvanını Anadolu Üniversitesi’nden aldı. 2000 ‘de “Hükümet Kapısı Bab-ı Ali: Kuruluşundan Cumhuriyet’e Kadar” kitabı yayınlandı. Aynı yıl, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2000 yılı “Kültür ve Sanat Büyük Ödülü”ne değer görüldü ve adı “Baron’s Who is Who ” ansiklopedisi tarafından “en seçkin ilk 500 Avrupalı” arasında ilan edildi.

Yakın arkadaşlık etme fırsatı bulduğu Abdülhak Şinasi Hisar hakkında “Abdülhak Şinasi Hisar”, Mustafa Kemal Atatürk hakkında Atatürk-Atatürk” adlı kitabı yayımladı. Yayımlanan son eserleri, “Bir Masal”, “Beyoğlu’nda Gezerken” “Pierre Loti ve Dersaadet” adlı kitaplar oldu.

Yönetim kurulu başkanlığı yaptığı Türkiye Turing Otomobil Kurumu, 2002’de 12 taşra bürosu ve 16 adet turistik tesisi ile Türkiye’nin ulusal ve amatör en büyük kuruluşlarından birisi haline geldi.

Gülersoy, pankreas kanseri nedeniyle, 6 Temmuz 2003 günü İstanbul’da yaşamını yitirdi. Demirciköy (Kilyos) Mezarlığı’nda defnedildi.

Kitapları
Yol ve Reklamlar, Yenilik Basımevi, İstanbul, 1968.
Trafik Sorunumuz Üzerine Sosyolojik Düşünceler, Yenilik Basımevi, İstanbul, 1968.
Otomobil ile Avrupa Gezi Rehberi, Turing Yayınları
Yıldız ve Emigan Parkları ve Köşkleri, Turing Yayınları, 1980.
Yıldız Parkı ve Malta Köşkü, Turing Yayınları, 1983.
Hıdiv’ler ve Çubuklu Kasrı, Turing Yayınları, 1985.
Hotel D’Angleterre, TTOK Yayınları, İstanbu, 1985.
İstanbul Şarkısı, Turing Yayınları, 1987.
Kayıklar, Turing Yayınları, 1991.
Göksu’ya Ağıt, Turing Yayınları, 1987.
Tramvay İstanbul’da, Turing Yayınları, 1989.
Mavi Cami, Turing Yayınları, 1990.
Dolmabahçe, Turing Yayınları, 1990.
Kapalıçarşının Romanı, Turing Yayınları, 1990.
Eski İstanbul Arabaları, Turing Yayınları, 1990.
Boğaziçi Sorunlar Çözümler, Turing Yayınları
Türk Toplumu ve Turizm,
Çerağan Sarayları, Turing Yayınları, 1992.
Beşiktaş Daha Dün , Turing Yayınları, 1994.
Esentepe’ye Veda , Turing Yayınları, 1995.
İstanbul Maceramız 1, Remzi Kitabevi, 1995.
İstanbul Maceramız 2, Remzi Kitabevi, 1996.
Safranbolu, Turing Yayınları, 1997.
Büyükada, Turing Yayınları, 1997.
Hüzün Yağmur, Turing Yayınları, 1997.
Lale ve İstanbul, Turing Yayınları
Büyük Çamlıca Tepesi 1980-1995, Turing Yayınları
Cumhuriyetin Devraldığı İstanbul’dan Bugüne, TSKB Yayını, 1999.
İstanbul’un Dört Sarayı, Turing Yayınları,
Pembe Sera’nın Hikâyesi, Turing Yayınları
Taksim, Turing Yayınları
Küçüksu, Turing Yayınları.
Bâb-ı Âli Hükûmet Kapısı , M. Nermi Haskan’la birlikte, Turing Yayınları, 2000.
Çelik Gülersoy Albümü 1930 – 2001 , Turing Yayınları, 2001.
Soğukçeşme Sokağı, Turing Yayınları, 2001.
Atatürk Atatürk , Turing Yayınları, 2002.
Kariye, Turing Yayınları, 2003.
Beyoğlu’nda Gezerken, Turing Yayınları, 2003.
Ihlamur Mesiresi, Turing Yayınları, 2003.
İstanbul’un Anıtsal Ağaçları , Turing Yayınları, 2003.
Reklâmlar ve Biz, Turing Yayınları, 2003.
Kırk Yıl Olmuş , Turing Yayınları, 2003.
İstanbul Kitaplığı Kataloğu, Turing Yayınları, 2003.
Edirnekapısı’nda Bir Örnek , Turing Yayınları, 2003.
Bir Masal, Turing Yayınları, 2003.
Batıya Doğru, Turing Yayınları, 2003.
Ayrılış / Şiirler, Turing Yayınları, 2003.
Fenerbahçesi, Turing Yayınları, 2003.
Yeşil Ev Bir Yuva, Turing Yayınları, 2003.
Pierre Loti ve Der Saadet, Turing Yayınları, 2003.
Nasıl Bir İstanbul?, Turing Yayınları, 2003.
İstanbul Estetiği , Turing Yayınları, 2003.
Çamlıca’dan Bakışlar, Turing Yayınları, 2003.
Beyoğlu’nun Yitip Gitmiş 3 Oteli , Turing Yayınları, 2003.
İstanbul Rehberi , Turing Yayınları, 2003.
A. Şinasi Hisar , Turing Yayınları, 2003.
Arkeoloji Toprağın Altındaki Geçmiş Sorunlar, Öneriler, Kazılar, Kolektif (17 yazardan biri) Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2006.
Hakkında yazılanlar
İstanbul’a Adanmış Bir Hayat Çelik Gülersoy, N.Özlem Çuhadar, İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2006
Çelik Gülersoy Senfonisi, Uğur İbrahimhakkıoğlu, Turing Yayınları, 2008.

Zaman

6 Temmuz 2024 Tüm gün(GMT+00:00)